در روایات اسلامى، مقام معلم آنقدر والاست که خدا و فرشتگان و همة موجودات حتى مورچه در لانة خود و ماهیان در دریاها بر کسى که به مردم تعلیم خیر کند درود مى‏فرستند، چنانکه در حدیثى از رسول خدا (ص) آمده است: «انَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ حَتَّى النَّمْلَةِ فى حُجْرِها وَ حَتّى الْحُوتِ فِى البَحْرِ یُصَلُّونَ عَلى مُعَلِّمِ النّاس الْخَیْرَ»(1)
و در حدیث دیگرى مى‏خوانیم: «آیا به شما خبر دهم که بخشنده‏ترین بخشنده‏هاکیست؟ بخشنده‏ترین بخشنده‏ها خداست و من بخشنده‏ترین فرزندان آدم هستم و بعد از من از همة شما بخشنده‏تر، کسى است که علم و دانشى را فراگیرد و آنرا نشر دهد و به دیگران بیاموزد، چنین کسى، روز قیامت، خود به صورت امتى برانگیخته خواهد شد»(2)
تعبیر به «امت» به خوبى نشان مى‏دهد که گسترش وجودى معلمان، به موازات گسترش تعلیمات آنها در میان جامعة بشرى صورت مى‏گیرد و هر قدر شاگردان بیشترى را تعلیم و تربیت کنند، به همان نسبت شخصیّت معنوى و اجتماعى آنها گسترده‏تر مى‏شود و گاه به اندازة یک امت مى‏گردد.
اهمیت نشر علم و دانش و فرهنگ در اسلام تا آن حدّ است که در حدیثى معروف، مجلس علم، باغى از باغهاى بهشت شمرده شده است.
جالب اینکه در اسلام هر کارى که مقدمة فراگیرى علم، یا مناسبتى با آن داشته باشند، عبادت شمرده شده است، در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) مى‏خوانیم: «مُجالَسَةُ الْعُلَماءِ عِبادَة(3) همنشینى با دانشمندان عبادت است».
در حدیث دیگرى از امام موسى‏بن‏جعفر (ع) مى‏خوانیم: «النَّظَرُ الى وَجْهِ الْعالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَة(4) نگاه به صورت عالم از روى محبت، عبادت است».
و نیز در حدیث دیگرى مى‏خوانیم که پیامبر (ص) به ابوذر فرمود: «الْجُلُوسُ ساعَةً عِنْدَ مُذاکَرَةِ الْعِلْمِ خَیْر لَکَ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، صِیام نَهارِها، وَ قِیامِ لَیْلِها و النَّظَرُ الى وَجْهِ الْعالِمِ خَیْر لَکَ مِنْ عِتْقِ الْفِ رَقَبَةٍ(5) یک ساعت در جلسة مذاکره علم شرکت کردن، براى تو بهتر از عبادت یک سال است که روزها روزه باشى و شبها مشغول عبادت شوى و نگاه به صورت عالم، براى تو بهتر است از آزاد کردن یک هزار برده».
پى‏نوشت‏
(1)) کنز العمال، حدیث 28736)
(2)) میزان الحکمة 6/ 474)
(3)) بحارالانوار 1/ 204)
(4)) وسائل 18/ 458)
(5)) تفسیر نمونه 4/ 360)