در روایات اسلامى، مقام معلم آنقدر والاست که خدا و فرشتگان و همة موجودات حتى مورچه در لانة خود و ماهیان در دریاها بر کسى که به مردم تعلیم خیر کند درود مىفرستند، چنانکه در حدیثى از رسول خدا (ص) آمده است: «انَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ حَتَّى النَّمْلَةِ فى حُجْرِها وَ حَتّى الْحُوتِ فِى البَحْرِ یُصَلُّونَ عَلى مُعَلِّمِ النّاس الْخَیْرَ»(1)
و در حدیث دیگرى مىخوانیم: «آیا به شما خبر دهم که بخشندهترین بخشندههاکیست؟ بخشندهترین بخشندهها خداست و من بخشندهترین فرزندان آدم هستم و بعد از من از همة شما بخشندهتر، کسى است که علم و دانشى را فراگیرد و آنرا نشر دهد و به دیگران بیاموزد، چنین کسى، روز قیامت، خود به صورت امتى برانگیخته خواهد شد»(2)
تعبیر به «امت» به خوبى نشان مىدهد که گسترش وجودى معلمان، به موازات گسترش تعلیمات آنها در میان جامعة بشرى صورت مىگیرد و هر قدر شاگردان بیشترى را تعلیم و تربیت کنند، به همان نسبت شخصیّت معنوى و اجتماعى آنها گستردهتر مىشود و گاه به اندازة یک امت مىگردد.
اهمیت نشر علم و دانش و فرهنگ در اسلام تا آن حدّ است که در حدیثى معروف، مجلس علم، باغى از باغهاى بهشت شمرده شده است.
جالب اینکه در اسلام هر کارى که مقدمة فراگیرى علم، یا مناسبتى با آن داشته باشند، عبادت شمرده شده است، در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) مىخوانیم: «مُجالَسَةُ الْعُلَماءِ عِبادَة(3) همنشینى با دانشمندان عبادت است».
در حدیث دیگرى از امام موسىبنجعفر (ع) مىخوانیم: «النَّظَرُ الى وَجْهِ الْعالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَة(4) نگاه به صورت عالم از روى محبت، عبادت است».
و نیز در حدیث دیگرى مىخوانیم که پیامبر (ص) به ابوذر فرمود: «الْجُلُوسُ ساعَةً عِنْدَ مُذاکَرَةِ الْعِلْمِ خَیْر لَکَ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، صِیام نَهارِها، وَ قِیامِ لَیْلِها و النَّظَرُ الى وَجْهِ الْعالِمِ خَیْر لَکَ مِنْ عِتْقِ الْفِ رَقَبَةٍ(5) یک ساعت در جلسة مذاکره علم شرکت کردن، براى تو بهتر از عبادت یک سال است که روزها روزه باشى و شبها مشغول عبادت شوى و نگاه به صورت عالم، براى تو بهتر است از آزاد کردن یک هزار برده».
پىنوشت
(1)) کنز العمال، حدیث 28736)
(2)) میزان الحکمة 6/ 474)
(3)) بحارالانوار 1/ 204)
(4)) وسائل 18/ 458)
(5)) تفسیر نمونه 4/ 360)